Krótka historia reform od lat 90. ze szczególnym uwzględnieniem zatrudnienia – raport Aleksandra Szpora i Konstancji Ziółkowskiej dla IISD.
Tekst publikowany najpierw na stronie IBS.
Publikacja przygotowana dla International Institute for Sustainable Development (IISD) jest skierowana przede wszystkim do zagranicznego czytelnika. Autorzy analizują polskie górnictwo węgla kamiennego od lat 90. do roku 2015. Pokazują, że pomimo znaczących środków publicznych przeznaczanych na pokrycie kosztów reform oraz daleko idącej redukcji zatrudnienia (z ok. 400 tys. górników węgla kamiennego w roku 1990 do mniej niż 100 tys. obecnie), kolejne reformy sektora nie zdołały doprowadzić do jego ekonomicznej efektywności. Wśród głównych czynników utrudniających realizację tego celu autorzy wymieniają:
– Niestabilność polityczną charakterystyczną dla pierwszej dekady transformacji systemowej. Częste zmiany rządów oraz napięcia społeczne utrudniały prowadzenie konsekwentnej i długofalowej polityki wobec sektora górnictwa.
– Koncentrację zdecydowanej większości kopalń węgla kamiennego w województwie śląskim. Wszelkie wyzwania ekonomiczne i społeczne związane z restrukturyzacją sektora, takie jak dezaktywizacja zawodowa lub przekwalifikowanie a także osłabienie ważnego źródła tożsamości kulturowej mieszkańców ogniskują się w jednym regionie kraju.
– Zbyt późne udzielenie wsparcia wspólnot lokalnych ponoszących konsekwencje przemian górnictwa. Do roku 1998 reformy przyjmowały w większym stopniu perspektywę sektorową niż regionalną czy lokalną. Autorzy reformy z roku 1998 dostrzegli konieczność podjęcia współpracy administracji centralnej z gminami górniczymi, jednak polityka ta była wprowadzona zbyt późno, a wsparcie udzielone gminom okazało się niewystarczające.
Górniczy Pakiet Socjalny i przywileje dla gmin górniczych
Raport zawiera również bliższe omówienie dwóch instrumentów wprowadzonych w roku 1998, których celem było łagodzenie społecznych konsekwencji redukcji zatrudnienia w górnictwie – Górniczego Pakietu Socjalnego (GPS) oraz przywilejów dla gmin górniczych.
Aleksander Szpor i Konstancja Ziółkowska wskazują, że GPS, w ramach którego górnicy mogli przechodzić na urlopy górnicze lub zdecydować się na hojne jednorazowe odprawy, doprowadził do intensyfikacji dobrowolnych odejść z górnictwa. Jednocześnie osłonowy charakter instrumentów wsparcia sprzyjał dezaktywizacji zawodowej górników.
Przywileje dla gmin górniczych były natomiast ważnym krokiem w kierunku regionalnego ujęcia problemu restrukturyzacji górnictwa. Nie uwzględniały jednak zróżnicowania gmin górniczych. Dla wielu z nich wsparcie ze strony administracji rządowej okazało się niewystarczające ze względu na wyjątkowo trudną sytuację ekonomiczną związaną ze szkodami górniczymi oraz zamykaniem kopalń. Jednocześnie wielu samorządom brakowało kompetencji do realizacji skutecznych działań, które wsparłyby proces gospodarczego i społecznego ożywienia.
Zachęcamy do zapoznania się z całym raportem (w języku angielskim):
Szpor, A., Ziółkowska, K. (2018). The Transformation of the Polish Coal Sector. GSI Report. International Institute for Sustainable Development.
oraz z artykułem Dariusza Ciepieli w serwisie wnp.pl “Raport o polskim górnictwie: Wielki spadek zatrudnienia i wydobycia” – 9.03.2018.